DEDYKACJA

Post ten zainspirowany został przez autora bloga http://klubokawiarnia.blogspot.com  (jemu ten tekst dedykuję)

      

     30 stycznia na wyżej wspomnianym blogu ukazał się post zatytułowany „Wypożyczalnia(6) damy, nie rańcie poetów, zwłaszcza Norwida”. Przeczytałam go z wielkim zainteresowaniem i postanowiłam bliżej przyjrzeć się owym damom, które zraniły najwybitniejszego polskiego artystę. Cyprian Kamil Norwid był bowiem nie tylko poetą i prozaikiem ale także dramatopisarzem, eseistą, grafikiem, rzeźbiarzem, malarzem i filozofem. Jedynym człowiekiem, który przychodzi mi na myśl, mogącym konkurować z poetą w umiejętnościach tak wielu, był Leonardo da Vinci.

   Wielce uzdolniony Cyprian Kamil Norwid nie doceniany przez sobie współczesnych, odkryty został po śmierci przez Zenona Przesmyckiego „Miriama”. Za życia borykał się z niezrozumieniem swojej twórczości wśród krytyków. Posiadał niewielkie grono przyjaciół i wielbicieli jego talentu, ale ludzie ci nie mogli wspierać go finansowo na tyle, by mógł wydawać swoje dzieła. Były wokół niego również kobiety, które łamały mu serce, podnosiły na duchu korespondencją, lub raniły z bliżej nieznanych powodów.
Stanisław Krajski w artykule „Dwie miłości Norwida” zmieszczonym w „Nasz dziennik” rok 2009, twierdzi że były 4 kobiety obdarzone uczuciem przez poetę.
Pierwszą była kuzynka Brygida Aleksandra Dybowska-pierwsza "miłość czysta"córka Ksawerego Dybowskiego, który ponoć nie widział w poecie właściwego kandydata na zięcia i postanowił wydać ją w roku 1841 za innego. Określenie „Miłość czysta” pochodzi z wiersza „Pożegnanie”, ostatniego krajowego,napisanego najprawdopodobniej w kwietniu 1842, na krótko przed wyjazdem za granicę . Stanowił on swego rodzaju podsumowanie jego młodzieńczych doświadczeń. Poświęca jej także

„Mój ostatni sonet”.

Bądź zdrowa!- tak ponury Byron żegnał żonę,

Tak i niejeden luby lubą swą niestałą,

Lecz mych pożegnań chwila będzie oniemiałą,

Chociaż zawsze wymowne oczy wspłomienione.

Teraz więc, póki jeszcze Niebo jest łaskawsze,

Póki jasność Twych spojrzeń jeszcze dla mnie świeci,

A zasłona przyszłości czarnych chmur nie wznieci,

Żegnam Ciebie, o luba, żegnam Cię na zawsze.

Na zawsze?... - może z żalem Twe usta powtórzą,

Może nawet Twe oko w rozstania godzinie

Uroni łezkę, kiedy wspomnienia się wzburzą.

Lecz żal ten, jak ślad łodzi płynącej, przeminie

I łza oschnie, gdy losy radość Ci wywróżą,

I w pierzchliwej pamięci pamięć o mnie zginie.

oraz wiersz „Beatrix” napisany w roku 1860, świeżo poślubionej wtedy(II voto)Gabrielowi Wierzchowskiemu.

Druga to Kamila z L(zamężna B). Był z nią zaręczony w latach 1842-44. "Pamiątka" wiersz napisany w 1844 stanowiący jedno z ogniw "Czarnej suity" napisanej pod wpływem odebranego w Wenecji listu od Kamili L, zawiadamiającego go o zerwaniu oraz o rychłym ślubie z innym. "Przez wiele lat poeta nie mógł uwolnić się od gniewu, bólu, żalu, od tej miłości i dawał temu wyraz w swoich wierszach. Gdy w 1845 roku przyjął sakrament bierzmowania, dobrał sobie jako drugie imię Kamil, którym posługiwał się do końca życia"(S.Krajski "Dwie miłości Norwida" W : "Nasz dziennik" 2009). Norwid poświęcił jej poemat "Szczęsna".

Maria Kalergis autorstwa Norwida

       Najgorętszym i długotrwałym uczuciem darzył Marię Kalergis- Muchanową, słynącą z posągowej urody i żywej inteligencji.Utalentowana pianistka- amatorka, gwiazda europejskich salonów w latach 1844-52, protektorka ludzi literatury i sztuki(ułatwiła S. Moniuszce wystawienie "Halki"). Prowadziła salon literacki w Warszawie i w Paryżu, a jako żona S. Muchanowa, prezesa WTR od 1868, przyczyniła się do rozkwitu życia teatralnego Warszawy.Odegrała ogromną rolę w życiu Norwida, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości. Norwid w roku 1863 na wieść,że jego dawny ideał owdowiawszy,poślubił  o 11 lat młodszego od siebie pułkownika żandarmerii rosyjskiej w Warszawie S.Muchanowa, napisał"kobieta,która była przyjaciółką wygnańca,zatraca mowę i ołtarze jego".  Stała się bohaterką wielu utworów: "Biały marmur", "Z pokładu Marguerity(wiersz pożegnalny do Jana Koźmiana przed wyjazdem do Ameryki, w którym były ukryte aluzje do M.K), "Trzy zwrotki"(wiersz do ukochanej, choć w rozmowach prywatnych informował, że to wiersz do ...Polski).

   Zdaniem S. Krajskiego czwartą miłością była Zofia Węgierska. Oto fragment z jego artykułu: „Zofia Węgierska była znakomitą felietonistką i paryską korespondentką wielu czasopism polskich. Poznali się w 1869 roku, gdy Norwid miał już 48 lat, a Węgierska 47. Ich miłość była wielka i romantyczna. Czytali razem poezje, rozmawiali o sztuce, odwiedzali galerie. Norwid stał się dla Węgierskiej "nauczycielem piękna". Wiele jego myśli zanotowała w swoich poczytnych felietonach. Tego samego roku zachorowała i po kilku dniach zmarła. Widzieli się trzy dni przed jej śmiercią. Norwid powiedział wtedy, wskazując na kominek: "Tak jak teraz blado oświetlona jesteś od tego ognia, zupełnie piękna jesteś...". Węgierska odpowiedziała: "Dlatego chcę, żebyś odszedł teraz". Jedne z ostatnich słów Norwida, które do nas dotarły wiele lat po jego śmierci, były następujące: "Niech się poza me piersi nie uroni/ Pamięć dnia, odkąd jej nie oglądałem,/ Tylko cyprysów ciemność - woń lewkonii - / I płaskość ziemi, gdzie samotny stałem (...) Niebo wołałbym rozhukane grzmotem/ niźli słoneczność dni idących potem".”Zofia była publicystką związaną z grupą „entuzjastek”. Została sportretowana przez Narcyzę Żmichowską w „Pogance” jako Augusta. Brała czynny udział w życiu literackim Warszawy i Krakowa, Paryża. W jej salonie spotykali się czołowi poeci i działacze Wielkiej Emigracji. Pisała do wielu pism warszawskich m.in. do „Biblioteki Warszawskiej”, w której ukazywała się od 1853 „Kronika paryska”, a także powiastki dla dzieci.

NA ZGON POEZJI

(Elegia)

Ona umarła!... są-ż smutniejsze zgony?

          I jak pogrzebać tę śliczną osobę?

          Umarła ona na ciężką chorobę,

           Która się zowie:p i e n i ą dz i b r u l i o n y.

            Pamiętasz dobrze oną straszną dobę,

           Gdy przed jej łożem stałem zamyślony,

           Łzę mając wielką w oku, co szukało,

            Czy to, co gaśnie, jest duch albo ciało?

Ona zaś (mówię Poezja), swe ramię

        Blade ku oknu niosąc, znak mi dała,
           B y m ś w i a t ł o p r z y ć m i ł, bo u ś m i e ch y

                                                                              [k ł a m i e,

          Jakby jej w oczy wiosna urągała.
             Nie wiem, czy ranę dostrzegłem, czy znamię,
              Pod lewej piersi cieniem, gdy zadrżała?...
              O, byłem smętny, jak odtąd nie bywam,

              Gdy mam już cmentarz i na nim kwiat zrywam.

     Umarła ona (Poezja), ta wielka

             Niepojednanych dwóch sfer pośrednica,
                Ocean chuci i rosy kropelka,
                Ta monarchini i ta wyrobnica -

                 Zarazem wielce wyłączna i wszelka,

                  Ta błyskawica i ta gołębica...

                 Gdy ci, co grzebać mają za rzemiosło,

                  Idą już piaskiem zasypywać wzniosłą!

        Odtąd w przestronnym milczenia kościele,

               Po brukowaniu się przechodząc płaskiem,
                   Nie jej ja depcę grób... lecz po tych dziele
                   Stąpam, co cmentarz wyrównali piaskiem.
                   Aż się z a m y ś l ą m y ś l i n i s z c z y c i e l e,
                    I grom zawołam, by uderzał z trzaskiem,

                     Wiedząc, iż ogień dla bez ognia ludzi,

                      Choćby w krzemieniach s p a ł, w niebie się z b u d z i.

Ja dodałabym do tej czwórki jeszcze:

Marię Ksawerę Bolewską herbu „Łodzia”, której dedykował mały traktacik „O miłości ksiąg dwie”, a wspomniał ją w „Mój psalm”(Marie rozliczne.).
   

Marię Trębicką – do której zbliżył się we Włoszech i w Berlinie w latach 1844-45. Po jej powrocie do kraju korespondowali z przerwami (powodem było odrzucenie oświadczyn) do roku 1858. Napisał poetycki list „Pierwszy list, co mnie doszedł z Europy”,stanowiący odpowiedź na jej list z 14listopada 1852, przesłany z Paryża do Nowego Yorku w marcu 1853. Wiersz „Do Marii Trębickiej”z początku 1852, będący odpowiedzią na list Marii, której poeta się wtedy oświadczył, wprowadzony w błąd jej dwuznacznymi wypowiedziami.

   Całkowicie nieudana była znajomość z Marią Sadowską,wybitną pisarką, z którą miał gwałtowny romans w 1876. Ponieważ była ona mężatką i matką 3 córek, poeta próbując zakończyć związek, opuścił Paryż i wyjechał do Włoch. Maria dla zarobku napisała powieść „Stryj Innocenty”. ”. Poeta ustosunkował się do tej twórczości w utworze„Przepis na powieść warszawską”.

PRZEPIS NA POWIEŚĆ WARSZAWSKĄ

Weź głupiej szlachty figur trzy – przepiłuj,

Będzie sześć - dodaj Żydów z ekonomem,

Zamięszaj piórem albo batem wyłój,

I dolej wody, aż stanie się tomem -

Zagrzej to albo, gdy masz czas, umiłuj!...

Nareszcie pannę, zrumienioną sromem

Jak rzodkiew, zanurz - dla intrygi krótszéj

Dodaj wór rubli - zamięszaj - i utrzyj.

Ze swoimi miłościami rozprawił się w dwóch wierszach .„Mój psalm”( dedykowany Sewerynie Duchińskiej). Bohaterkami utworu są inne bliskie mu kobiety.( Maria Trębicka, Maria Bolewska, Maria Kalergis,Maria de Roguet, Zofia Węgierska, Magdalena Łuszczewska).Drugim wierszem był "Trylog".

„MÓJ PSALM”

Maryj rozlicznych (a tych nigdy dosyć!),
Jasnych Magdalen z bujnymi włosami,

Roztropnych Zofij — i genialnych Teres,

I dnie, i noce nie ustawam prosić,

Żeby raz skończył świat z i n t e r e s a m i!...

*

Ta jest modlitwa ma — i ten interes,Żeby raz ludzkość weszła do okresu,
Który jej z dawna należy logicznie,
Gdzie już żadnego nie ma interesu
I gdzie już nic nie robi się praktycznie.

*I o to święte proszę, które noszą
Grzebień z promieni, i łzę mają w oku,
I z Weroniką od łkań się zanoszą

Na purpurowym obłoku--

TRYLOG

[I]

1

Nadzmysłowa bo też była

Onegdajsza tamta pani

I nie taka jak ta miła,

Com zapomniał pierwszej dla ni1

1

Jak fontanna tak wstawała

Z tymi swymi warkoczami,

Z tymi swymi półsłówkami,

Co kropliła, odkraplała,

Co dzwoniła, co szeptała...

2

A ja miałem skrzydeł cztery,

Dla niej jednej cztery skrzydeł,

I latałem przez Etery,

Do tej mojej, do nieszczeréj,

Do tej Jasnej-pani sideł...

3

Od-kraplałem na nią słowa -

Te, dzwoniące najzabawniéj,

I szeptałem: "N a d z m y s ł o w a!.

Jak my bliscy, jak my dawni

Jak ta przyjaźń już nie nowa..."

4

Aż poznałem!...że tak nowa!

Przytoczyłam jedną z 3 części utworu, licząc że zainteresowani całością, sięgną do „Pism...”.

   Nie tylko do kobiet i miłości nie miał Norwid szczęścia. Do opiekunów, protektorów i mecenasów oraz krytyków także. Powierzał swoje utwory i prace malarskie wielu osobom w nadziei na pomoc w ich wydaniu lub wystawieniu. Nieliczni dotrzymywali obietnic, niewielu udzielało wsparcia finansowego. „ Dalej w ciężkich warunkach materialnych i nawiedzany chorobami, a przy tym zniechęcony trudnościami, jakie napotyka,starając się opublikować swoje poezje. (Kraszewski uchyla się od konkretniejszej pomocy, Zaleski wycofuje się ze swoich obietnic i nawet nie publikuje, jak to sam obiecał,dedykowanej sobie” Bransoletki”, Siemieński nie odsyła posiadanych rękopisów Norwida. Inni nie odpowiadają na listy, prośby, zaklęcia).” Cytat pochodzi z „Małej kroniki” zamieszczonej w „Pisma wybrane” T.1 Wiersze, s. 70, a dotyczy roku 1859. Nic więc dziwnego, że kiedy znalazł życzliwych pomagających mu w wydaniu jego utworów, doceniał to i dziękował im dedykowanymi utworami, tak jak Joannie Kuczyńskiej, która była znajomą poety z czasów warszawskich. Od 1861 utrzymują częste i serdeczne stosunki. Korespondują, a w roku 1866 umieszcza u marszałkowej żonę brata swojego Ludwika jako damę do towarzystwa. Joannie poświęcił utwór „Pani na Korczewie”.

Eleonora Czapska(Laura) zorganizowała dla niego specjalny wieczór na którym poeta recytuje fragmentaryczny przekład z „Odysei”.(1870).

Maria de Roguet-jedna z bohaterek wiersza”Mój psalm”

   Seweryna Duchińska z Żochowskich primo voto Pruszakowa. Pisarka redaktorka „Rozrywek Młodocianego Wieku” (od 1856 Warszawa) Na emigracji od 1863. W jej dorobku są: „Powieści naszych czasów”(1853),wiersze „ Z tułactwa”(1893-97), „Kronika paryska”(od 1869w „Bibliotece Warszawskiej”), obrazki dramatyczne, szkice historyczne, przekłady poezji francuskiej,węgierskiej i hiszpańskiej. „Mój psalm” i „Spowiedź”, to wiersze jej dedykowane. Korespondowali ze sobą.

Konstancja Górska- bogata rentierka- emerytka. W roku 1855 nawiązuje przerwane osobiste kontakty z nią i Delfina Potocką. Nadal korespondują. Nakładem jej w roku 1859 ukazuje się „Garstka piasku”.

Michalina Zaleska - Dziekońska, była żoną Bronisława Zaleskiego, zaprzyjaźnionego z poetą w latach 1866-1880. Podczas częstych wizyt w Paryżu zapraszała poetę na wieczory literackie. Sfinansowała (300 franków)przeniesienie zwłok Norwida z cmentarza Ivry na cmentarz w Montmorency, gdzie Komisja Grobów Polskich wykupiła miejsce czasowe na lat 15, chociaż przekazana kwota wystarczyłaby na miejsce wieczyste, które kosztowało 200 fr.”Był taki: co Dziecięciem”[Do Michaliny Zaleskiej]- okolicznościowy wiersz salonowy zapraszający poetę „na herbatkę”. Napisany jako rekompensata za nieprzybycie na herbatę.

Jadwiga Zamoyska- zrobiła poecie afront z niewiadomego powodu. Poeta poświęcił jej utwór „Pieśń Wielkiej Damy”.

W pamięci większości z nas Norwid pozostanie znany z wierszy objętych nauczaniem w szkole. Jeden z najpiękniejszych liryków „W Weronie”, jest też najbardziej znanym wierszem o miłości. Właśnie ten utwór przesyłam WSZYSTKIM ZAKOCHANYM z okazji zbliżających się Walentynek.

W WERONIE

Nad Kapuletich i Montekich domem,

Spłukane deszczem, poruszone gromem,

Łagodne oko błękitu.

Patrzy na gruzy nieprzyjaznych grodów,

Na rozwalone bramy do ogrodów --

I gwiazdę zrzuca ze szczytu;

Pythia autorstwa Norwida

Cyprysy mówią, że to dla Julietty,

Że dla Romea -- ta łza znad planety                                           

Spada... i groby przecieka;

A ludzie mówią, i mówią uczenie,

Że to nie łzy są, ale że kamienie,

             
            I -- że nikt na nie... nie czeka!