POSZUKIWACZKA MIŁOŚCI - Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

 

                       Portret wykonany przez Witkacego

   Córka Wojciecha Kossaka. Poetka i dramatopisarka (1891-1945). Związana z grupą Skamander. Od 1939 zamieszkała w Anglii. Uchwałą Senatu RP z 29 października 2024 roku, rok 2025 ustanowiono rokiem Marii Pawlikowskiej -Jasnorzewskiej. 

  

   Jest autorką 15 sztuk, przeważnie komedii, debiut to „Szofer Archibald” i psychologiczno-obyczajowych w tym, „Egipska pszenica”(1932) i „Zalotnicy niebiescy”(1933). W „Szkicowniku poetyckim zawarła katastroficzne przeczucie nadciągającej wojny. Dziennik wojenny „Wojnę stworzył szatan. Zapiski 1939-45”, opracowany przez Rafała Podrazę, wydano w Warszawie w 2012 roku. Jako dramatopisarka, była bardzo ceniona przez krytyków, niektórzy porównywali ją do Moliera, Shawa czy Witkacego. Jej sztuki wystawiane były w Warszawie, Krakowie i Poznaniu, przede wszystkim przed wojną w latach 1924-39. W powojennej Polsce, tylko Teatr TV wystawił w roku 1968 „Rezerwat. Farsa w trzech aktach”.

   Po wojnie, większości Polaków, była znana przede wszystkim jako poetka. Nazywano ją polską Safoną. W liryce miłosnej stworzyła oryginalny styl. Zbiory „Niebieskie migdały”, „Różowa magia”, „Balet powojów”, to pochwała radości życia. Sceptyczną, gorzką refleksję nad przemijaniem czasu, okrucieństwem natury i wojny odnajdziemy w zbiorach „Śpiąca załoga”, „Krystalizacje” oraz lirykach „Róża i lasy płonące”, „Gołąb ofiarny”. W Londynie w roku 1956 wydano pośmiertnie zbiór ostatnich utworów poetki. „Ostatnie utwory” zebrał i opracował Tymon Terlecki. Za wprowadzanie do swojej twórczości pierwiastka ludycznego, była krytykowana przez Ostapa Ortwina. Siostra Magdalena Samozwaniec-pisarka, poświęciła jej dwa tomy wspomnień „Maria i Magdalena”(1956) i „Zalotnica niebieska”(1973). Utwory poetki wykorzystywano w muzyce, jako teksty piosenek(E.Demarczyk, K.Janda, Cz.Niemen, G.Turnau, Ich Troje, Kayah, Maria Sadowska),Sanah.

***

Moja miłość przeszła w wichr wiosenny-

wichr wiosenny – me szaleństwo w burzę -

w burzę – moja rozkosz w deszcz senny -

w deszcz senny – moja wiosna w róże -

Z wichru spłynie moja miłość nowa -

miłość nowa – z burzy szał wystrzeli -

szał wystrzeli – sen rozkosz wychowa,

wiosna wstanie z różanej kąpieli.

(Z „Niebieskie migdały” rok 19220) 

Różowa magia 

Na złocistej fajerce 

      spalę różową różę, 

czarne pióreczko kurze

       i jedno ludzkie serce.

 Nikogo nie otruję, 

         nikogo nie zabiję,

serce to jest niczyje, 

          jest ono tylko – moje.

Gołębia nie zaduszę

          me czary są bezkrwawe, 

w czarodziejską potrawę 

          wrzucę mą własną duszę.

(Z „Różowa magia” rok 1924)

Mewa

Tęsknota nade mną szeleszcze.

Trąca mnie skrzydłem mewiem.

Czy wciąż ta sama jeszcze?

Nie wiem! Nie wiem...

(Z „Pocałunki” rok 1926) 

motyl

dotknęłam pana jak motyl egretą

przepraszam

to było niechcący

pan jest czarny irys smukły i gorący

zapomniałam

że jestem kobietą

(Z „Dancing” rok 1927)

  W roku 1974 „Czytelnik” wydał dwutomowe „Poezje”. Na skrzydełkach obwoluty zamieszczono tekstu Jerzego Kwiatkowskiego („Życie Warszawy” 1954), który w piękny sposób charakteryzuje twórczość poetki. Oto fragmenty, które spodobały mi się najbardziej:

„Nigdy dotąd w literaturze polskiej uczucie kobiety do mężczyzny nie manifestowało się w sposób tak śmiały. Ta poezja jest encyklopedią erotyki kobiecej, ale – trzeba to zaraz dodać -encyklopedii w której brak tomu zatytułowanego: miłość pensjonarska. Jest to erotyka świadoma, miłość – pożądanie, szczęście, tęsknota. Ale przede wszystkim żarliwa i szczera, na granicy metafizyki i jakiegoś ekshibicjonizmu psychicznego. Sens istnienia polega na miłości – jedynym dobrym bogiem jest Eros – to aksjomat Pawlikowskiej, nigdzie nie napisany ale przemawiający spośród linijek wszystkich jej wierzy. Nawet tam, gdzie nie pisze o sercu i mężczyźnie...Miłość jest sprawą tak pryncypialną i piękną, że nie ma tu miejsca na zażenowanie – brzmi drugi niepisany aksjomat... I powstaje wzór: zmusić czytelnika do przeżycia treści emocjonalnej wiersza – a jednocześnie rozładować jego uczucie przez paradoks, dowcip, chłodną definicję, odkrywczą metaforę”. 

 W roku 1937 został laureatką Literackiej Nagrody Miasta Krakowa. W mieście tym stoi pomnik-sześcian, upamiętniający tę wybitną osobowość literatury polskiej.

   Uwielbiam poezję Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej. Post zakończę wierszem, który jest najbardziej znany z twórczości poetki, bo omawiany na lekcjach języka polskiego.

  Miłość 

Nie widziałam cię już od miesiąca.

I nic. Jestem może bledsza,

trochę spiąca, trochę bardziej milcząca,

lecz widać można żyć bez powietrza!

*

Władysław Bzowski- pierwszy mąż w latach 1915-1919, oficer armii austriackiej'; małżeństwo unieważnione przez Kościół.

Jan Henryk Pawlikowski-drugi mąż (1919-29), pisarz i poeta; unieważnione przez Sąd Najwyższy.

Stefan Jasnorzewski-trzeci mąż(1931-1945), oficer lotnictwa

Sarmeto de Beires – wielka miłość poetki, portugalski lotnik i poeta(1927-1928)