O , GDYBYM DOŻYŁ KIEDY TEJ POCIECHY

"O ,GDYBYM KIEDY DOŻYŁ TEJ POCIECHY, ŻEBY TE KSIĘGI TRAFIŁY POD STRZECHY" - Cytat z Mickiewicza posłużył mi nie tylko jako tytuł notki, ale także jako pretekst do napisania o polskim rynku wydawniczym słów kilka. W części pierwszej powiem o latach 1944-1989 czyli tzw. PRL-u, w części drugiej spojrzę na oficyny wydawnicze od roku 1990 po dzień dzisiejszy.

Część I

   Encyklopedia Wiedzy o Książce” wymienia 53 wydawnictwa działające w Polsce,ale informacje są aktualne tylko do roku 1970.

Ruch wydawniczy w PRL podzielić można na 3 okresy

I.- lata 1944-47-to intensywna praca nad stworzeniem i rozbudową wydawnictw państwowych i spółdzielczych. Poważną część książek, zwłaszcza beletrystycznych wydawali wydawcy prywatni, gdzie przodowały firmy międzywojenne(Ossolineum, Kasa im. Mianowskiego, Trzaska -Evart – Michalski, Gebethner i Wolff, Książnica Atlas.), instytucje i organizacje religijne. Był to okres nie skoordynowanej produkcji bez planu państwowego, borykającej się z trudnościami w przemyśle poligraficznym i papierniczym.

II.- lata 1948-56 – charakteryzują się jednostronnością produkcji wydawniczej. Ukazuje się literatura piękna oraz prace popularno-naukowe i naukowe, nie zawsze znajdując nabywców. Masowe nakłady i niskie ceny szczególnie w odniesieniu do literatury marksistowskiej. Następuje rozwój czytelnictwa dzięki olbrzymim nakładom klasyków literatury polskiej (pełne wydania Sienkiewicza, Prusa, Konopnickiej, Kraszewskiego, Mickiewicza, Żeromskiego, Orzeszkowej i Słowackiego) i obcej(45 najpoczytniejszych pisarzy zagranicznych) oraz książek dla dzieci. Wydawane są podręczniki i poradniki dla wszystkich zawodów. Aby ograniczyć nadmierne nakłady i powiązać ich wysokość z wynikami sprzedaży, od 1952 Urząd Wydawnictw wprowadził plan wydawniczy uzależniający rozwój instytucji wydawniczych od możliwości produkcyjnych i możliwości sprzedaży.

III.- od 1957 następują przemiany programowe i organizacyjne. Nowe założenia umożliwiają wydawanie książek w szerokim wyborze. Wzrasta produkcja książek naukowych oraz podręczników akademickich. Wydaje się prace naukowe zwłaszcza matematyczno-przyrodnicze. Następuje znaczna decentralizacja ruchu wydawniczego, powstają wydawnictwa w ośrodkach pozawarszawskich. Uprawnienia wydawnicze otrzymują szkoły wyższe, instytuty i towarzystwa naukowe, stowarzyszenia i organizacje społeczne. Stały wzrost autorów polskich, zmusza do surowej ale wielokierunkowej selekcji książek zagranicznych przełożonych na język polski. W dużych nakładach wydawana jest literatura dla dzieci i klasyczna literatura młodzieżowa autorów polskich i obcych. Powstają nowe serie wydawnicze, prawie każde wydawnictwo ma przynajmniej jedną . Wydawane są encyklopedie i słowniki. Wydawcy przejmują odpowiedzialność za właściwe ustalenia nakładów, cen i wyniki sprzedaży. Istnieje stała nadwyżka popytu nad podażą, rosną wydatki ludności na zakup książek(prawie dwukrotny wzrost w porównaniu z rokiem 1956).

     W każdym domu , gdzie książki są,  możemy znaleźć co najmniej jedną pozycję któregokolwiek z wydawnictw jakie działały w tym okresie. W swoim skromnym księgozbiorze znalazłam takie oto tytuły :

ZAKŁAD NARODOWY im. OSSOLIŃSKICH  Lwów 1827-Wrocław. 

Bolesław Leśmian „ Poezje wybrane ” . Kraków 1974
Lionel Casson „ Podróże w starożytnym świecie”. Wrocław 1981

DRUKARNIA I KSIĘGARNIA Św. WOJCIECHA(1899-) Poznań

„Idę do Ojca”(książeczka do nabożeństwa). Poznań 1986

GEBETHNER I WOLFF (1857-) Warszawa

P.Ovidius Naso „Przemiany”. Warszawa ,brak roku wydania

KSIĄŻNICA „ATLAS” (1884-1951) Lwów

„Tablice matematyczno-fizyczne,czterocyfrowe”. Wrocław-Warszawa 1947

INSTYTUT WYDAWNICZY „Nasza Księgarnia”(1921-1991). Warszawa Po prywatyzacji od 1992 jako spółka pod nazwą Wydawnictwo "Nasza Księgarnia”.

Lucy Maud Montgomery „Błękitny zamek”. Warszawa 1985

Janina Porazińska(oprac.) „Kalewala. Epopeja fińska.”. Warszawa 1995

SPÓŁDZIELNIA WYDAWNICZA „Czytelnik” (1944- ) Warszawa

Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”. Warszawa 1954

Francoise Sagan „Piękna rola”. Warszawa 1982

PAŃSTWOWY INSTYTUT WYDAWNICZY (1946-2012). Warszawa. W latach 2012-2015 w stanie likwidacji. Od 2015 do 2017 jako Spółka z.o.o. W 2017 stał się instytucją państwową podległą Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Cyprian Norwid „Pisma wybrane”. Warszawa 1968

Tadeusz Borowski „Poezje: Warszawa 1974

WYDAWNICTWO MINISTERSTWA OBRONY NARODOWEJ (1947-) Warszawa. Powstało z połączenia wydziałów Głównego Zarządu Politycznego , redakcji „Żołnierz Wolności” i Wojskowej Agencji Fotograficznej.

Andrzej Golec „Czas wspomnień”. Warszawa 1983

Józef Wójcicki „Jaszczurkowcy”. Warszawa 1986
Janina Broniewska "Z notatnika Korespondenta wojennego". Warszawa 1981

INSTYTUT WYDAWNICZY „PAX” (1949-) Warszawa

Zofia Kossak „Król trędowaty”. Warszawa 1983

SPÓŁDZIELNIA WYDAWNICZA „Książka i Wiedza”(1949-) Warszawa. Powstała z połączenia Spółdzielni Wydawniczej „Książka” i Spółdzielni Wydawniczej „Wiedza”.

Arkady Gajdar „Szkoła” .Warszawa 1987

Zdzisław Cackowski „Zasadnicze zagadnienia filozofii”. Warszawa 1989

Jaroslaw Hasek „Przygody dobrego wojaka Szwejka”. Warszawa 1989

PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH(1949-1993) Warszawa. Od 1998 sprywatyzowany i wchodzi w skład grupy wydawniczej PWN.

Prof. dr hab.med.K. Janicki(red.) „Domowy poradnik medyczny”. Warszawa 1988

Roman Połeć, Zofia Zawistowska „Dieta łatwo strawna”. Warszawa 1985

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO ROLNICZE I LEŚNE(1950). Wcześniej bo od 1947  występowało jako Państwowy Instytut Wydawnictw Rolnych.

„Mały atlas róż”.Warszaw 1978

inż Kazimiera Pyszkowska „Przetwory w gospodarstwie domowym”. Warszawa 1981

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE(1951-1991) Warszawa. Zostało wydzielone z Państwowych Zakładów Wydawnictw Szkolnych. W roku 1991 sprywatyzowane.)d 1997 występuje pod nazwa WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN.

                          
Waldemar Voise "Mikołaj Kopernik.Dzieje jednego odkrycia". Toruń1973

Józef Buszko „Historia Polski 1864-1948”. Warszawa 198
  Ewa Miodońska-Brooks[i inni] „Zarys poetyki”. Warszawa 1974

WYDAWNICTWO MORSKIE(1951-) Gdynia,Gdańsk (od 1961)

Karol Olgierd Borchardt „Znaczy kapitan”. Gdańsk 1978

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO „Wiedza Powszechna”(1952) Warszawa

Teresa Jackowska „Rozmówki angielskie”. Warszawa 1976

„ Epoka w Polsce Odrodzenia”(Konfrontacje historyczne).Warszawa 1970

INSTYTUT WYDAWNICZY „Iskry” (1952-) Warszawa

Ernest Baumler „ Wielkie leki. Twórcy,odkrycia, nadzieje.”. Warszawa 1995

Arkady Fiedler „ Ryby śpiewają w Ukajali”. Warszawa 1955


WYDAWNICTWO „Sport i Turystyka” (1953-) Powstało z połączenia Spółdzielczego Instytutu Wydawniczego „Kraj” i Działu Wydawnictw Sportowych Ministerstwa Obrony Narodowej.W latach 90tych XX wieku w upadłości. Majątek przejęła Oficyna Wydawnicza Muza.

„Mały przewodnik po Polsce”. Warszaw 1983

„Ćwicz codziennie”(Biblioteka Szkolnego Klubu Sportowego). Warszaw 1977

WYDAWNICTWO LITERACKIE (1953-2003) Kraków. Sprywatyzowane                                                                                                     w 2003.

Stanisław Wyspiański „Warszawianka”. Kraków 1973

Roman Bratny „Upadek „Ludowej” ”. Kraków 1987

Karl Dedecius(wybór i oprac.) „Sto wierszy polskich”. Kraków 1982

WYDAWNICTWO „Śląsk” (1954- do lat 90 XX w.) Katowice.

Wilhelm Szewczyk „Marnotrawstwo serca czyli Lou Andreas Salome.” Katowice 1980

Stefan M. Kuczyński „Litwin i Andegawenka”. Katowice 1977

WYDAWNICTWO „Polonia” (1954-) Warszawa. Od 1967 wraz z Wydawnictwem Czasopism tworzy POLSKĄ AGENCJĘ „Interpress”

Maria Lemnis, Henryk Vitry „W staropolskiej kuchni i przy polskim stole”. Warszawa 1983

WYDAWNICTWO „Arkady” (1957-) Warszawa. Powstało z połączenia Wydawnictwa „Budownictwo i Architektura” z Państwowym Wydawnictwem „Sztuka”.

„Sztuka Indii,Miniatury himalajskie”(Mała Encyklopedia Sztuki). Warszawa 1978

Roland Goock „Zrób to sam”. Warszawa 1984

WYDAWNICTWO LUBELSKIE (1957-1993) Lublin. Do 1961 pod nazwą Lubelska Spółdzielnia Wydawnicza.

Kornel Makuszyński „Przyjaciel wesołego diabła”. Lublin 1990”.


WYDAWNICTWO ŁÓDZKIE (1957-) Łódź. Przekształcone w przedsiębiorstwo państwowe w 1960.

Gabriela Zapolska „Moralność pani Dulskiej”. Łódź 1977

Dawid Macaulay, Neil Ardley „Jak to działa”. Łódź 1991

SPOŁECZNY INSTYTUT WYDAWNICZY „Znak” (1959-) Kraków

„Przekonać Pana Boga”-z ks. Józefem Tischnerem rozmawiają Dorota Zańko i Jarosław Gowin. Kraków 2002

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE (1961-1995) Warszawa. Wcześniej działało jako Polskie Wydawnictwa Gospodarcze „Polgos”(1949-1961), a od 1995 po prywatyzacji wydaje jako Polskie Towarzystwo Ekonomiczne S.A

Wanda Piotrowakowa „Przyrządzam sałatki i surówki”. Warszawa 1989

WYDAWNICTWA ARTYSTYCZNE i FILMOWE (1959) Warszawa

Marcin Czerwiński „System książki”. Warszawa 1976

Michel Brezillon "Encyklopedia kultur pradziejowych". Warszawa 1981

WYDAWNICTWO ZWIĄZKOWE CENTRALNEJ RADY ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH(Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych)(1950) Warszawa. Od 1953 na rynku księgarskim

„50 tajemnic o naszych dzieciach”. Warszawa 1987

Alicja Szymańska „ 100 pomysłów dla domu”. Warszawa 1984

Wydawnictwa nie omówione w „Encyklopedii Wiedzy o Książce”

KRAJOWA AGENCJA WYDAWNICZA (1974-2004) Warszawa. Do1991 wchodziła w skład RSW „Prasa-Książka-Ruch”. Sprywatyzowana w 1995.

„Kamasutra i inne reguły miłości”. Katowice 1983

Zenon Kosidowski „Opowieści ewangelistów” Warszawa 1983

MŁODZIEŻOWA AGENCJA WYDAWNICZA(1973-1990) wchodziła w skład RSW(Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-Książka-Ruch”). W 1990 z powodu likwidacji RSW podział na mniejsze jednostki.

Jadwiga Turska „Igłą malowane”. Warszawa 1980

Hanna Grykałowska „ Ściegi na drutach”. Warszawa 1985

WYDAWNICTWA SZKOLNE I PEDAGOGICZNE (1945-1998). Pierwotna nazwa Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych. Obecnie Spółka Aukcyjna.

Stanisław Grzeszczuk „Treny Jana Kochanowskiego”. Warszawa 1978

Stanisław Makowski „Romantyzm”. Warszawa 1995

WYDAWNICTWO ARTYSTYCZNO-GRAFICZNE

Jan Matejko „Poczet królów i książąt polskich” Kraków 1961

WYDAWNICTWO „Znaki czasu”

Jan Schultz, Edyta Uberhuber „Leki z Bożej apteki”. Warszawa 1987

WYDAWNICTWO „Watra”

Irena Szymańska „Dzianina dla dzieci w wieku szkolnym”. Warszawa 1983

WYDAWNICTWO TPPR „Współpraca”

Arkady Klonow „Tam gdzie mieszka muzyka”. Warszawa 1988

ZAKŁAD WYDAWNICZO-PROPAGANDOWY PTTK

Irena Gumowska "Kuchnia pod chmurką".Warszawa 1981


KOMITET GOSPODARSTWA DOMOWEGO. Zarząd Główny Ligii Kobiet

Helena Stec "Potrawy z kasz"(wydanie broszurowe).Warszawa 1982 

Trzy ostatnie wydawnictwa podałam jako ciekawostkę,że takie organizacje także publikowały, chociaż  ich dorobek jest raczej skromny.

  Najstarszą książką w moim skromnym księgozbiorze jest chyba pozycja Owidiusza, zaraz po niej „Pan Tadeusz” oraz Henryka Sienkiewicza „Za chlebem”.”Latarnik” z 1947, wydana przez międzywojenne Wydawnictwo „Książka”, które połączone z Wydawnictwem „Wiedza”, utworzyło Wydawnictwo „Książka i Wiedza”. Wyżej wymienione pozycje trafiły do mnie zapewne przypadkowo, gdy wyprowadzając się z domu rodziców w roku 1980, wybierałam „swoje” książki. Własny księgozbiór świadomie kształtowałam w latach 1974-1989, kiedy to jako studentka, a później bibliotekarka, utrzymywałam ścisły kontakt z księgarniami. Za czasów nauki na uniwersytecie ulubioną była Księgarnia im. Bolesława Prusa na Krakowskim Przedmieściu. Od roku 1980 mogłam dokonywać zakupu do biblioteki Klubu Żołnierskiego i przy okazji wzbogacać swój prywatny księgozbiór. Przez 8 lat współpracowałam wtedy z Punktem Księgarskim znajdującym się w gmachu Wojskowej Akademii Technicznej, który prowadziła Pani Wanda K. wraz z synem. Po roku 1989 książki nabywałam sporadycznie, gdyż renta, na którą przeszłam była zbyt mała, by regularnie inwestować w literaturę piękną i dziedziny hobbystyczne.

   Czytający ten post mogą się przekonać, że w omawianym okresie, prawie co roku powstawało jakieś wydawnictwo(w tym wiele resortowych:Ekonomiczne, Prawnicze, Czasopism Technicznych i inne). Lata mojego zbieractwa, charakteryzują się wydawaniem książek na dobrym papierze, z wyraźnym drukiem. Broszury łączono zszywką, ale większe objętości były zazwyczaj klejone. Niemało było wydawnictw szytych, które nie tylko były najtrwalsze, bo nie rozlatywały się przy nawet bardzo częstym użytkowaniu, ale także posiadały trwałe okładki, niekiedy zabezpieczone dodatkowo obwolutą.
   Bardzo lubiłam książki wydawane w seriach:  np. „Osobliwości”-Mikołaj Rej "Utwory rubaszne", „Klub Interesującej Książki”-Margaret Forster „Podróże Maudie Tipstaff”, „Biblioteka Narodowa”- J.W.Goethe „Herman i Dorota”, " Książki o Książce”-Maria Nowicka-”Antyczna książka ilustrowana”, „Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej”- K.I. Gałczyński „Poezje”,  "Rodzina i dom" -Alicja Szymańska "100 pomysłów dla domu".

  

  

Mam nadzieję, że nie zanudziłam i wielu z Was przypomniało sobie lata młodości. Ci, którzy  PRL-u nie poznali, mogli poczytać o książkach jakie wtedy stały na półkach w księgarniach. 

                      

W ostatnich 30 latach sporadycznie kupowałam książki, czytałam wypożyczając w bibliotece. Kiedy kłopoty z chodzeniem wykluczyły i tę możliwość, blogowe znajome(Jotka, Iwona Kmita, Stokrotka i Gabriela Kotas) przesyłają mi swoje propozycje lektur. O wydawnictwach najnowszych opowiem w części II, posługując się książkami dzięki nim zgromadzonymi lub zakupionymi.